نقش اساسی پلاستیک در دنیای امروز ما غیرقابل انکار است. از کوچک ترین جنبه های زندگی خانوادگی همچون بسته بندی مواد غذایی و شوینده ها تا صنایع بزرگی همچون خودروسازی، ما رابطه ی تنگاتنگی با انواع پلاستیک داریم.

در نتیجه استفاده از این ماده، زباله های پلاستیکی نیز بسیار تولید می شوند و حیات انسان ها را تحت تاثیر قرار می دهند. شناخت آنچه که تا این حد بر کره خاکی که خانه ماست تاثیر گذار است می تواند کمک کند تا به گونه ای مناسب و هدفمند با آن برخورد داشته باشیم.

اولین پلاستیک ها

مواد تشکیل دهنده پلاستیک ها یا مصنوعیست یا طبیعی. پلاستیک های طبیعی می توانند از موادی مانند کربوهیدرات ها یا روغن های گیاهی تشکیل شوند، این در حالی است که موادی همچون زغال سنگ و نفت خام تشکیل دهنده پلاستیک های مصنوعی هستند.

اولین پلاستیک ساخت دست بشر در سال 1241 شمسی توسط الکساندر پارکس معرفی گردید که از سلولوئید (celluloid) ساخته شده بود. اما باید در نظر داشت که پلاستیک های طبیعی تاریخی بیش از این دارد.

شواهد اولیه از پلاستیک ها به استفاده سرخ پوست ها از کائوچو (rubber) در مزو آمریکا بر می گردد. در سال 1286 اولین پلاستیک کاملا مصنوعی توسط بیکلند (Baekeland) معرفی شد.

پلاستیک ساخته شده توسط بیکلند از گیاهان و یا جانوران نبود بلکه از سوخت های فسیلی ساخته شد. پلاستیک های مصنوعی در عین سبک بودن انعطاف پذیر و محکم هستند و همین باعث استفاده گسترده از آن ها شد.

مشاهده ظروف پلاستیکی بسته بندی بادی

چرا نام پلاستیک بر مواد پلیمری گذاشته شد

اولین پلاستیک ساخت بشر از اسم سازنده آن همانطور که قبلا نیز اشاره شد اقتباس شده بود و پارکیسن (Parkesine) نام داشت. پلاستیک در گذشته به هر ماده ای گفته می شد که انعطاف پذیر بود و به راحتی شکل می گرفت. حتی امروزه نیز در علومی همچون عمران وقتی فولاد به حد شکل پذیری می رسد اصطلاحا می گویند به حد پلاستیک رسیده است.

اواخر دهه ی 50 شمسی بود که کلمه پلاستیک تغییر کاربری داد و معرف ماده پلیمری شد. خود کلمه پلیمر هم به معنی تشکیل شده از تعداد زیادی قسمت هست که ریشه ی یونانی داد. پلی به معنای تعداد زیاد و مر به معنای تکرار واحدهاست.

فرق پلیمر با پلاستیک

همانطور که گفته شد پلاستیک زنجیره ای طولانی از پلیمر هاست و می توان اینگونه گفت که همه پلاستیک ها پلیمرند اما همه ی پلیمر ها پلاستیک نیستند. پلیمر ها از واحدهای مونمری ساخته شده اند که تکرار می شوند و شاید بتوان گفت مولکول های عظیم الجثه محسوب می شوند. و جالب اینجاست که خواص متفاوتی از مونومرهایشان دارند و بر اساس تکرار مونومر ها خصوصیات متفاوتی هم خواهند داشت.

پلیمرهای طبیعی بسیاری وجود دارد در عین حال که پلیمر های مصنوعی بسیاری هم برای تولید انواع پلاستیک مانند پلی اتیلن، پلی پروپیلن، پلی استر، نایلون و غیره به کار می روند. برای اطلاع از تفاوت پلی اتیلن و پلی پروپیلن مقاله ظروف پلی اتیلن و پلی پروپیلن چه تفاوتی دارند را ببینید.

پلاستیک هایی که از پلیمرهای مصنوعی ساخته می شوند، در دو دسته کلی قرار میگیرند. ترموپلاستیک ها و ترموستینگ ها، ترموپلاستیک ها با دما نرم می شوند و با از دست دادن دما مجددا سفت و سخت می شوند.

اما ترموستینگ ها با دما دادن، کمی سخت و بعد مذاب و تجزیه می شوند. فکر میکنم با این نوع پلاستیک ها هنگام سوختن دسته ماهیتابه ها آشنا شده باشید.

نحوه ساخت پلاستیک

قبلا اشاره کردیم که پلاستیک ها یا مصنوعین یا طبیعی، امروزه ما با پلاستیک های مصنوعی سر وکار داریم. مرحله اول در ساخت پلاستیک ها قطعا استخراج مواد اولیه است، مواد اولیه ای مانند نفت، گاز و زغال سنگ که باید در مرحله بعدی در کوره ها گرما داده می شود، پالایش و تصفیه می شوند تا مونومر ها از آن ها بدست آیند.

بله مونرها همان تشکیل دهنده های پلیمرها. مرحله بعدی پلیمریزاسیون است، که در این مرحله مونومر ها تبدیل به پلیمر می شوند. که می تواند دو مکانیسم مختلف داشته باشد.

در مکانیسم اول (addition) هر مونومر به کناری خود متصل می شود و ادامه می یباد تا زنجیره پلیمری شکل گیرد. در مکانیزم بعدی (condition) اما ممکن است یک زنجیره موجود به زنجیره دیگر اضافه شود. در مرحله انتهایی مواد مختلف ذوب و ترکیب می شوند تا پلاستیک شکل گیرد. برای اطلاعات بیشتر راجع به پلاستیک می توانید مقاله مزایا و معایب پلاستیک را بخوانید.

پلاستیک چه کاربردی دارد؟

پلاستیک ها به طور بسیار گسترده ای در انواع و اقسام شکل ها مورد استفاده قرارمی گیرند.به نظر شما بیشترین استفاده از پلاستیک در چه مواردی است؟

شاید اولین چیزی که به ذهنمان خطور کند، بسته بندی های پلاستیکی، بطری ها و گالن ها باشد. اما شگفتی آور است که بدانید، بیشترین کاربرد پلاستیک ها در صنعت مسنوجات است. بیشتر از 70 میلیون تن در سال! برای لباس و فرش!

این ماده در صنایع مختلفی کاربرد مستقیم و یا غیر مستقیم دارد. صنایعی نظیر ساخت و ساز، بسته بندی، اتومبیل و هواپیما، لوازم خانگی از جمله این موارد هستند. به عنوان مثال در بسته بندی انواع محصولات، از بسته بندی های شکیل استفاده می شود.

مواد پلاستیکی گزینه ای عالی برای بسته بندی مواد غذایی، شوینده ها، انواع روغن ها، انواع مواد آرایشی و بهداشتی است چرا که علاوه بر بهداشتی بودن مقاوم است و هم مزیت های بسیار دیگری را به همراه دارد که در مقاله ۷دلیل مهم برای استفاده از ظروف پلی اتیلن(PE) برای بسته بندی محصولات می توانید به صورت کامل آن ها را مطالعه بفرمایید.

مشاهده ظروف پلاستیکی تزریقی

می دانستید که شما در طول عمرتان حدودا 20 کیلوگرم میکرو پلاستیک میخورید؟! در آینده به صورت جامع مقاله ای را راجع به کاربردهای پلاستیک خواهیم نوشت.

پلاستیک به کجا می رود؟

جالب است این را بدانید که در اصل پلاستیک برای حفظ منابع طبیعی زمین ساخته شد. اکثر صنایع وابسته به مواد طبیعی مانند کاغذ بودند که استفاده بسیار از آن ها طبیعت را به خطر انداخته بود. علاوه بر مواد طبیعی پایداری و مقاومت مطلوبی را برای صنایع مختلف ارائه نمی دادند. اما امروزه به دلیل نرخ تجزیه پایین پلاستیک ها در طبیعت، به معضلی برای حفظ محیط زیست بدل گردیده است.

این نتیجه ی عدم استفاده صحیح از آن است. طبق گزارش از سال 1329 تا 1396 ، 9.2 بیلیون تن پلاستیک تولید شده است. پیش بینی شده است تا سال 1429 تولید پلاستیک جهانی به 1100 میلیون تن در سال برسد.

با وجود اینکه در قرن بیستم میلادی بازیافت پلاستیک مورد توجه بسیار قرارگرفت و سمبل های بازیافت معرفی گردید. اما به دلیل مشکلات و هزینه بالا جمع آوری زباله های پلاستیکی، هنوز این مشکل به طور کامل بر طرف نگردیده است.

کمتر از 9 درصد پلاستیکی که در جهان تولید می شود مجددا مورد استفاده قرار می گیرد.

نتیجه گیری

پلاستیک هنوز هم یکی از اختراعات خوب و شگفت انگیز بشر است که تاثیر بسزایی در زندگی روزمره ما دارد. در این مرحله از تکامل پلاستیک ها، نیاز داریم تا آن را کنترل کنیم و راه حل های خلاقانه برای کاهش آسیب های آن بیابیم. پلاستیک دنیای ما را راحت تر، زیباتر و در عین حال آلوده تر کرده است.

مطالعه بیشتر: پلاستیک چگونه بازیافت می شود؟

داستان خلق و توسعه ی پلاستیک ها